Budd-daliadau i’ch helpu gyda’ch anabledd neu anghenion gofal

Dyma’r prif fudd-daliadau y gall rhywun wneud cais amdanynt i helpu gyda chostau ychwanegol eich anghenion gofal personol neu anabledd:

• Taliad Annibyniaeth Personol (PIP), Taliad Anabledd Oedolion (ADP) yn yr Alban, Lwfans Gweini neu Daliad Anabledd Oedran Pensiwn yn yr Alban (mae’r ddau fudd-dal olaf os ydych wedi cyrraedd oedran Pensiwn y Wladwriaeth) – mae’r rhain wedi’u cynllunio i helpu gyda’r costau ychwanegol yr ydych yn eu hwynebu oherwydd eich anghenion gofal neu anabledd. Nid ydynt yn destun prawf modd, sy’n golygu nad ydynt yn dibynnu ar faint yw eich incwm neu gynilion.
• Gostyngiad Treth Cyngor - mae rhai o’r rhain yn ymwneud â’ch anabledd neu’ch trefniadau gofal ac nid ydynt yn dibynnu ar brawf modd.
• Credyd Cynhwysol – mwy o fanylion isod.

Efallai y byddwch hefyd yn gymwys i gael budd-daliadau prawf modd i ychwanegu at eich incwm. Gan ddibynnu ar eich oedran a’ch amgylchiadau gallai’r rhain gynnwys:

• elfen costau tai Credyd Cynhwysol os ydych o dan oedran pensiwn y wladwriaeth
• Budd-dal Tai os ydych (a’ch partner os oes gennych un) wedi cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth
• cymorth costau tai
• gostyngiad Treth Cyngor
• Credyd Pensiwn (a allai gynnwys swm ychwanegol os oes gennych anabledd).

Os yw rhywun yn treulio llawer o amser yn gofalu amdanoch ac mae ganddynt incwm isel, efallai y gallant wneud cais am fudd-daliadau gofalwr. Gallai hyn cynnwys Lwfans Gofalwr ac elfen gofalwr Credyd Cynhwysol.

Nod y budd-daliadau hyn yw helpu pobl yn eich sefyllfa i fyw’n ddiogel, yn gyffyrddus ac mor annibynol â phosibl.

Hyd yn oed os ydych yn teimlo y gallwch ymdopi hebddynt, os ydych yn gymwys - mae gennych hawl i wneud cais amdanynt.

Dyma rai rhesymau pam ei bod yn bwysig gwneud cais:

• Gall gwneud cais am bopeth mae gennych hawl iddo nawr helpu’ch incwm a’ch cynilion i bara am fwy o amser.
• Pan fydd eich awdurdod lleol (neu’r ‘Health and Social Care Trust’ yng Ngogledd Iwerddon) yn asesu eich anghenion gofal, byddant fel arfer hefyd yn cynnal asesiad ariannol. Mae hyn er mwyn gweld a fyddant yn helpu i dalu am gefnogaeth sydd ei hangen arnoch. Byddant yn eich helpu i asesu pa fudd-daliadau y mae gennych hawl i wneud cais amdanynt. Ond bydd angen i chi sicrhau eich bod yn hawlio’r budd-daliadau hyn gan eu bod yn tybio eich bod yn eu cael.

Mae’r Lwfans Gweini (ar gyfer Cymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon) wedi’i ddisodli gan y Taliad Anabledd Oedran Pensiwn yn yr Alban.

Mae’r ddau yn ddi-dreth ac nid ydynt yn cael eu heffeithio gan faint o gynilion sydd gennych, eich incwm neu a ydych yn berchen ar eich cartref.

Efallai y bydd gennych hawl i’w hawlio os:

• rydych yn oedran Pensiwn y Wladwriaeth neu’n hŷn
• oes angen help arnoch gyda gofal personol oherwydd salwch neu anabledd. Gallai hyn fod yn anabledd corfforol neu feddyliol, neu anhawster dysgu
• mae eich anabledd yn golygu bod angen help arnoch i ofalu amdanoch eich hun neu oruchwyliaeth i sicrhau eich diogelwch eich hun neu eraill.

Rhaid eich bod wedi bod angen gofal a chymorth am o leiaf chwe mis.

Os oes gennych salwch derfynol, gallwch wneud cais am Lwfans Gweini neu Daliad Anabledd Oedran Pensiwn ar unwaith ac nid oes rhaid i chi aros chwe mis.

Mae’r Lwfans Gweini a’r Taliad Anabledd Oedran Pensiwn yn seiliedig ar y gofal sydd ei angen arnoch – nid lefel y gofal yr ydych yn ei gael ar hyn o bryd. Felly hyd yn oed os nad ydych yn cael cymorth gan ofalwr nawr, mae’n bosibl y bydd gennych hawl i’r budd-dal hwn o hyd.

Fel arfer ni allwch gael Lwfans Gweini na Thaliad Anabledd Oedran Pensiwn os ydych yn byw mewn cartref gofal a bod yr awdurdod lleol yn talu am eich gofal.

Ond gallwch ddal i hawlio Lwfans Gweini neu Daliad Anabledd Oedran Pensiwn os ydych yn byw mewn cartref gofal ac yn talu amdano eich hun.

Byddwch yn cael cyfradd is os oes angen help arnoch yn ystod y dydd neu'r ôns, a chyfradd uwch os oes angen help arnoch ddydd a nôs.

Os ydych yn byw yng Nghymru, Lloegr neu'r Alban, gall Independent Age eich helpu gyda'ch cais am Lwfans Gweini neu Daliad Anabledd Oed PensiwnYn agor mewn ffenestr newydd Maent yn darparu cymorth ymarferol am ddim i bobl hŷn ar faterion fel arian, iechyd a gofal.

Darganfyddwch fwy am Lwfans Gweini, gan gynnwys sut i wneud cais, yn GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd

Darganfyddwch fwy am Lwfans Gweini, gan gynnwys sut i wneud cais, yn nidirectYn agor mewn ffenestr newydd

Efallai eich bod dros oedran Pensiwn y Wladwriaeth ac yn cael Taliad Annibyniaeth Personol yn lle Lwfans Gweini.

Darganfyddwch fwy am y Taliad Anabledd Oedran Pensiwn, gan gynnwys sut i wneud caisYn agor mewn ffenestr newydd ar mygov.scot

Efallai eich bod dros oedran Pensiwn y Wladwriaeth ac yn cael Taliad Annibyniaeth Personol neu Daliad Anabledd Oedolion (Yr Alban yn unig) yn lle Lwfans Gweini neu Daliad Anabledd Oedran Pensiwn.

Os ydych o dan oedran Pensiwn y Wladwriaeth ac yn cael anhawster symud o gwmpas neu wneud tasgau dyddiol, neu’r ddau, gallwch wneud cais am Daliad Annibyniaeth Personol (PIP) yng Nghymru, Lloegr neu Ogledd Iwerddon, neu Daliad Anabledd Oedolion (ADP) yn yr Alban.

Mae PIP ac ADP yn ddi-dreth, yn cael eu talu bob pedair wythnos ac nid yw faint sydd gennych yn eich cynilion neu incwm yn effeithio arnynt.

Yn yr Alban, disodlwyd PIP gan y Taliad Anabledd Oedolion (ADP). Mae’r meini prawf asesu a symiau’r dyfarniad yr un fath â PIP.

Os ydych yn barod yn hawlio PIP yn Yr Alban, bydd Social Security Scotland yn cysylltu â chi am symud i ADP ar ryw adeg. Ni allwch hawlio ADP a PIP ar yr un pryd. Gallwch wirio eich cymhwysedd am ADP ar wefan mygov.scotYn agor mewn ffenestr newydd

Os oes angen i chi wneud cais newydd am ADP, gallwch ddarganfod sut i wneud cais ar-lein neu dros y ffôn ar wefan mygov.scotYn agor mewn ffenestr newydd

Mae dwy ran i PIP ac ADP:

• Elfen symudedd - sy’n cael ei thalu os ydych angen help i symud o gwmpas. Mae rhai pobl yn ei galw’n lwfans symudedd.
• Elfen bywyd bob dydd - sy’n cael ei thalu os ydych angen help gyda gofal personol.

Mae'n rhaid eich bod wedi cael anawsterau am o leiaf dri mis a disgwyl iddynt barhau am o leiaf naw mis. Ond os oes gennych salwch terfynol gallwch hawlio PIP neu ADP ar unwaith gan ddefnyddio proses llwybr cyflym.

Mae dwy gyfradd ar gyfer pob taliad – mae pa un a gewch yn dibynnu ar ba mor ddifrifol yw eich anghenion.

Os oes gennych anabledd, efallai y byddwch yn gymwys i gael mwy nag un o’r gostyngiadau Treth Cyngor a restrir isod.

Os ydych yn byw ar eich pen eich hun, cewch ostyngiad person sengl o 25% ar eich bil treth cyngor.

Mae rhai pobl mewn sefyllfaoedd penodol hefyd yn cael eu ‘diystyru’ ar gyfer treth cyngor. Mae hyn yn golygu, os ydych yn byw gyda un neu fwy o bobl sydd wedi eu ‘diystyru’ cewch eich trin fel petaech yn sengl at ddibenion treth cyngor a chewch ostyngiad o 25% ar eich bil.

Mae pobl sydd â nam meddyliol ac unrhyw un sy’n ofalwr sy’n byw gyda’r cleient (cyn belled nad yw’r gofalwr sy’n byw gyda’r cleient yn bartner i’r person sy’n cael ei gofalu neu’n rhiant i blentyn o dan 18 oed) ymhlith y rhestr o bobl sy’n cael eu ‘diystyru’ ar gyfer Treth Cyngor.

Ni chewch y gostyngiad os oes mwy nag un oedolyn yn byw gyda chi nad yw’n gymwys.

Nid yw’ch incwm na’ch cynilion yn effeithio ar y gostyngiad hwn.

Gallwch wneud cais am hyn hyd yn oed os nad oes gennych anabledd nac anghenion gofal.

Ni fydd yn rhaid i chi dalu unrhyw Dreth Cyngor os bydd eich meddyg yn ardystio bod gennych nam meddyliol difrifol, fel clefyd Alzheimer a’ch bod yn byw ar eich pen eich hun.

Nid yw’ch incwm na’ch cynilion yn effeithio ar yr eithriad hwn.

Bydd angen i chi ddefnyddio ffurflen hawlio arbennig a byddwch yn cael gostyngiad o 100% os byddwch yn gymwys. Os ydych wedi bod â'r cyflwr ers tro, mae'n werth gofyn i'ch cyngor a allwch ôl-ddyddio eich hawliad.

Efallai y gallwch ddangos bod angen cartref mwy arnoch oherwydd eich anabledd. Er enghraifft, oherwydd bod angen ystafell ychwanegol (fel ystafell wlyb i lawr grisiau) neu le ychwanegol arnoch i fynd o gwmpas mewn cadair olwyn (fel drysau ehangach).

Yn yr achos hwnnw, byddwch yn cael eich trethu fel pe bai’ch cartref mewn band is. Mae hyn yn lleihau’r swm y mae rhaid i chi ei dalu.

Nid yw’ch incwm na chynilion yn effeithio ar y gostyngiad hwn.

Ni fydd rhai addasiadau i’ch cartref yn eich gwneud yn gymwys am y gostyngiad hwn, fel lifft risiau neu ramp cadair olwyn allanol. Bydd y rhestr lawn o beth sy’n eich gwneud yn gymwys yn newid gan ddibynnu ar eich cyngor.

Os yw’ch incwm a’ch cynilion yn isel, efallai y byddwch yn gymwys i gael gostyngiad yn eich bil.

Mae cynghorau’n gweithredu eu cynlluniau eu hunain, felly mae maint y gostyngiad yn amrywio yn dibynnu ar ble rydych yn byw.

Os byddwch yn symud yn barhaol i gartref gofal ac nad oes neb yn byw yn eich cartref blaenorol, nid oes rhaid i chi dalu Treth Cyngor.

Cysylltwch â’ch cyngor lleol i wneud cais am ostyngiadau Treth Cyngor

Dim ond i bobl sy’n byw yng Nghymru, Lloegr a’r Alban y mae Treth Cyngor yn berthnasol.

Os ydych yn byw yng Ngogledd Iwerddon a bod eich incwm a’ch cynilion yn isel, efallai y cewch ostyngiad yn eich treth trwy’r Cynllun Rhyddhad Ardrethi.

Efallai y cewch gymorth ychwanegol os oes gennych anabledd neu os ydych yn ofalwr.

Mae Pensiwn y Wladwriaeth yn rhoi incwm rheolaidd i chi pan gyrhaeddwch oedran Pensiwn y Wladwriaeth.

Mae’n seiliedig ar gyfraniadau Yswiriant Gwladol rydych naill ai wedi’u talu yn y gorffennol neu wedi cael eich credydu fel petaech wedi eu talu - er enghraifft, wrth ofalu am blant.

Nid yw’r swm a gewch yn cael ei effeithio gan eich incwm neu gynilion eraill.

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Pensiwn y Wladwriaeth: sut mae'n gweithio.

Mae Credyd Pensiwn yn ychwanegu at eich incwm wythnosol i isfaswm gwarantedig. Mae’r swm a gewch yn dibynnu ar eich incwm a’ch cynilion.

Credyd Pensiwn yw’r prif fudd-dal prawf modd i bobl sydd wedi cyrraedd oedran Pensiwn y Wladwriaeth. Os ydych yn iau na hyn a bod eich incwm a’ch cynilion yn isel, efallai y byddwch yn gymwys i gael budd-daliadau eraill.

Gallwch fod yn gymwys i gael swm uwch o Gredyd Pensiwn - neu fudd-daliadau prawf modd i bobl iau - os ydych yn anabl iawn neu os ydych yn ofalwr.

Nid yw llawer o bobl sydd â hawl i Gredyd Pensiwn yn gwneud cais amdano. Mae hyn yn aml oherwydd nad ydynt yn gwybod amdano,

Ond mae Credyd Pensiwn yn fudd-dal pwysig iawn. Mae ei gael yn golygu y gallech fod yn gymwys i gael cymorth ariannol ychwanegol. Er enghraifft, taliadau ychwanegol i helpu gyda chostau byw, Budd-dal Tai, Taliad Tanwydd Gaeaf a budd-daliadau prawf modd eraill.

Gallwch wneud cais ar-lein, dros y ffôn neu trwy’r post.

Os ydych o oedran gweithio, yn rhentu’ch cartref ac mae’ch incwm a’ch cynilion yn isel - efallai y byddwch yn gymwys i gael cymorth â chostau tai.  Byddai hyn drwy Gredyd Cynhwysol, i’ch helpu i dalu’ch rhent.

Os ydych yn hawlio Credyd Pensiwn, byddwch hefyd yn cael eich asesu’n awtomatig i weld a ydych yn gymwys i gael Budd-dal Tai. Telir hyn gan eich awdurdod lleol. Felly mae’n bwysig i wneud yn siŵr eich bod yn gwneud cais amdano os ydych yn cael trafferth â’ch rhent.

A ydych yn cael Credyd Pensiwn (neu rai budd-daliadau prawf modd eraill), yn berchen ar eich cartref ac mae gennych forgais o hyd? Yna, gallwch wneud cais am gymorth y llywodraeth i dalu’r llog ar eich morgais trwy’r cynllun benthyciad Cymorth ar gyfer Llog Morgais (SMI).

Mae defnyddio’r cynllun benthyciad SMI yn golygu bod y llywodraeth yn talu’ch llog morgais am y tro. Rydych yn ad-dalu’r llywodraeth o’r arian pan fydd eich cartref yn cael ei werthu yn y pen draw.

Os ydych ar incwm isel, efallai y byddwch yn gymwys i gael budd-daliadau eraill a help gyda chostau iechyd.

Darganfyddwch fwy o’r sefydliadau hyn:

• Am help i gael mynediad at fudd-daliadau lles, grantiau a chymorth arall, ewch i wefan Turn2UsYn agor mewn ffenestr newydd
• Darganfyddwch fwy am gymorth gyda chostau iechyd ar wefan GIGYn agor mewn ffenestr newydd
• Os ydych yng Ngogledd Iwerddon, darganfyddwch fwy am fudd-daliadau eraillYn agor mewn ffenestr newydd ar nidirect.

Os ydych yn gofalu am rywun sy’n sâl neu’n anabl, gall effeithio ar eich sefyllfa ariannol chi hefyd.

Mae cymorth ar gael – nid oes rhaid i chi fod yn perthyn i’r sawl yr ydych yn gofalu amdanynt nac yn byw gyda’r unigolyn hwnnw.