Delio â diffyg gwaddol

Mae darparwyr gwaddol yn anfon llythyrau adolygu – a elwir hefyd yn ’Llythyrau Ail-amcanestyniad. Dylech fod wedi derbyn un gyda’ch datganiad polisi gwaddol blynyddol. Mae eich llythyr adolygu yn dweud wrthych a yw eich polisi ar y trywydd iawn i ad-dalu eich morgais gyda system goleuadau traffig:

• coch: os oes risg uchel nad yw eich polisi ar y trywydd iawn
• oren: os oes risg sylweddol, nid yw ar y trywydd iawn
• gwyrdd: os yw ar y trywydd iawn ar hyn o bryd i ad-dalu’ch morgais.

Bydd y llythyr hefyd yn dweud wrthych:

• maint y diffyg amcangyfrifedig
• eich opsiynau
• camau y mae angen i chi eu cymryd.

Os nad ydych wedi derbyn eich llythyr, cysylltwch â’ch darparwr polisi ar unwaith.

Os ydych chi wedi bod yn eu cael yn rheolaidd, mae angen i chi wirio’r un diweddaraf, hyd yn oed os yw’r polisi wedi bod ar y trywydd iawn yn y gorffennol – mae hyn oherwydd bod y polisïau yn gysylltiedig â buddsoddiadau a all amrywio o ran gwerth.

Os yw’ch llythyr yn goch, mae angen i chi wneud rhywbeth ar unwaith (ac os yw’n oren mae angen i chi ei fonitro’n agos). Defnyddiwch ein rhestrau gwirio:

• ffyrdd o wneud lan am y diffyg gwaddol 
• os yw’ch morgais yn agos at ddod i ben gyda diffyg
• os ydych ar fin ymddeol gyda diffyg

Siaradwch ag ymgynghorydd ariannol cyn cyfnewid eich gwaddol neu stopio unrhyw gynllun ariannol arall fel ffordd o godi arian i leihau cyfalaf eich morgais – fel arall gallech golli allan yn ariannol.

Os ydych ar y trywydd iawn i dalu’r hyn sy’n ddyledus gennych, ond nad ydych yn gyfforddus â’r risg o ddiffyg posibl yn y dyfodol, efallai y gallwch newid o’ch morgais llog yn unig i forgais ad-dalu. Cysylltwch â’ch darparwr morgais.

Yn y cyfamser, mae’n werth ystyried cynllun wrth gefn i’ch buddsoddiad – a oes gennych chi arian y gallech chi ei gynilo i gronni byffer?

Efallai mai’r ffordd gyflymaf yw defnyddio’r holl arian o’r gwaddol i dalu’r morgais i lawr, yna trafod trosi’r hyn sy’n ddyledus gennych o hyd (y diffyg) i forgais ad-dalu llawn.

Efallai y byddwch yn gallu parhau â’ch taliadau misol blaenorol nes bod y swm diffyg yn cael ei dalu. Neu, os yw arian yn dynn, efallai y byddwch yn gallu cytuno ar daliadau is dros gyfnod hirach. Fodd bynnag, os byddwch yn ymestyn cyfnod eich morgais, byddwch yn talu mwy o log dros y tymor llawn.

Nid yw ymestyn y tymor i mewn i’ch ymddeoliad yn syniad da oni bai eich bod yn siŵr y gallwch ei fforddio, ac efallai y bydd yn rhaid i chi fodloni meini prawf fforddiadwyedd y benthyciwr wrth drefnu taliadau morgais newydd.

Cyn belled â’ch bod yn cadw’r taliadau morgais newydd y cytunwyd arnynt, ni ddylech golli’ch cartref oherwydd y diffyg.

Os nad yw opsiynau eraill yn fforddiadwy, mae angen i chi gysylltu â’ch benthyciwr cyn gynted â phosibl i drafod eich sefyllfa. Byddant yn gallu gweithio gyda chi i geisio dod i ddatrysiad y gellir ei reoli.

Datrysiad mwy drastig fyddai gwerthu’ch eiddo a phrynu un rhatach i ryddhau arian i dalu am y diffyg.

Mae hwn yn ddewis olaf i lawer o bobl ac nid oes unrhyw sicrwydd y byddwch yn gwerthu’ch cartref am bris rydych chi’n ei ddisgwyl.

Mae gennych sail i gwyno os na wnaeth eich ymgynghorydd:

• dweud wrthych sut y byddai eich arian yn cael ei fuddsoddi ac esbonio’r risgiau
• esbonio fod polisi gwaddol yn ymrwymiad hirdymor sy’n aml yn rhoi adenillion gwael os ydych yn ei gyfnewid yn gynnar
• gwirio eich bod yn gyfforddus â’r risgiau o’ch arian yn gysylltiedig â pherfformiad buddsoddi, gan gynnwys y farchnad stoc
• gwirio a oedd yn debygol y byddech yn gallu parhau i dalu hyd at ddiwedd y morgais
• esbonio unrhyw ffioedd a thaliadau, a sut y byddent yn effeithio ar yr elw ar eich cynilion.

Efallai y byddwch hefyd yn gallu cwyno os:

• oedd eich polisi gwaddol yn dod i ben ar ôl i chi ymddeol – ac ni wnaeth yr ymgynghorydd wirio eich bod yn debygol o allu fforddio’r premiymau ar ôl i chi ymddeol
• fe’ch cynghorwyd i ganslo un polisi gwaddol a chymryd polisi arall
• bydd eich polisi gwaddol yn rhedeg ar ôl i’ch morgais ddod i ben
• rhoddwyd sicrwydd i chi y byddai’r polisi gwaddol yn talu eich morgais – ond dim ond os gallwch ddangos y dywedwyd wrthych ei fod yn sicr o dalu digon i glirio’ch morgais ac roedd hyn yn rhan o’r contract cyfreithiol rhyngoch chi a’r cwmni.

Os ydych chi’n teimlo bod eich polisi wedi cael ei gam-werthu i chi ac eisiau gwneud cwyn, mae am ddim.

Yn gyntaf, cysylltwch â’r busnes a werthodd y polisi gwaddol i chi yn ysgrifenedig. Gallai hwn fod yn gwmni cynghori ariannol, benthyciwr morgais neu ddarparwr gwaddol.

Ceisiwch gasglu cymaint o ddogfennau ag y gallwch ddod o hyd iddynt ac ysgrifennu eich sail am gwyno.

Os na allwch ddod o hyd i’r gwaith papur, gallwch ofyn amdano gan eich cwmni gwaddol pan fyddwch yn cyflwyno’ch cwyn.

Mae gan y cwmni wyth wythnos i ymateb. Os nad ydych chi’n hapus gyda’r canlyniad, gallwch fynd i Wasanaeth yr Ombwdsmon AriannolYn agor mewn ffenestr newydd am ddim.

Mae terfynau amser ar y cwynion hyn. Fel arfer, mae angen i chi gwyno o fewn tair blynedd ar ôl derbyn llythyr coch yn eich rhybuddio am risg uchel o ddiffyg. Byddwch yn cael llythyr gan eich cwmni chwe mis cyn i’r terfyn amser i gwyno dod i ben. Ar gyfer llythrennau lliw eraill, mae’r terfyn amser yn wahanol.

Ar ôl i’r cwmni ymchwilio eich cwyn, dylent roi penderfyniad terfynol i chi o fewn wyth wythnos, a gallai hyn gynnwys cynnig o iawndal.

Os nad ydych yn hapus gyda’r ymateb, gallwch wneud cwyn i Wasanaeth yr Ombwdsmon Ariannol o fewn chwe mis o gael llythyr ‘ymateb terfynol’ (neu’n hirach os nad yw’r cwmni wedi anfon un atoch). Bydd gwasanaeth yr Ombwdsmon yn edrych yn annibynnol ar eich achos ac mae am ddim.

Nid oes angen talu brocer na chwmni rheoli hawliadau – nid yw defnyddio’r cwmnïau hyn yn cynyddu’r siawns y bydd eich cwyn yn llwyddo ac os byddwch yn cael iawndal, efallai y bydd gennych lai o arian i ad-dalu’ch morgais.

Unwaith y bydd yr Ombwdsmon yn penderfynu, gallwch ddewis derbyn y penderfyniad (mae’n rhaid i’r cwmni ei dderbyn hefyd) neu os ydych dal yn anhapus, gallwch fynd ag ef i’r llys. Ond bydd hyn yn costio ffioedd cyfreithiol i chi.

Os nad yw’r ymgynghorydd neu’r cwmni a werthodd y gwaddol i chi yn bodoli mwyach, efallai y byddwch yn dal yn gallu cael iawndal.