Sut i wneud a chofrestru atwrneiaeth

• Dim ond os oes gennych alluedd meddyliol y gallwch wneud atwrneiaeth. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid i chi allu gwneud penderfyniadau drosoch eich hun.
• Mae’n llawer anoddach a drutach i rywun eich helpu gyda’ch arian a’ch eiddo os ydych eisoes wedi colli galluedd meddyliol. Felly, mae’n bwysig gwneud a chofrestru atwrneiaeth ymlaen llaw.
• Heb atwrneiaeth, ni all eich priod, teulu neu ffrindiau wneud penderfyniadau ar eich rhan. Mae cael un yn bwysig ar unrhyw oedran i sichrau bod eich arian yn cael ei drin fel y dymunwch.
• Mae'n bwysig meddwl yn ofalus am bwy rydych chi eisiau eu dewis i reoli eich materion a thrafod eich dymuniadau.

Yn dibynnu ar ble yn y DU rydych yn byw, gallwch wneud a chofrestru pŵer atwrnai heb ddyddiad dod i ben, gan sicrhau bod eich dymuniadau’n cael eu cynnal hyd yn oed os byddwch yn colli galluedd meddyliol.

Mae gan atwrneiaeth enwau gwahanol yn dibynnu ar ble rydych chi’n byw:

• Atwrneiaeth arhosol (LPA) yng Nghymru a Lloegr. (Gelwir hyn yn atwrneiaeth barhaus cyn mis Hydref 2007. Ni allwch osod y math hwn mwyach, ond mae’n dal yn ddilys i’w ddefnyddio).
• Atwrneiaeth barhaus ac atwrneiaeth gyfun yn yr Alban.
• Atwrneiaeth barhaus yng Ngogledd Iwerddon.

Ond os byddwch yn symud o un wlad yn y DU i wlad arall, mae’r pŵer atwrnai yn dal yn ddilys.

Gallwch hefyd ganiatáu i rywun arall reoli eich materion ariannol am gyfnod dros dro. Gelwir hyn yn bŵer atwrnai cyffredin (neu gyffredinol). Dim ond os oes gennych alluedd meddyliol y mae’n ddilys. Gweler ein hadran ar, Sefydlu atwrneiaeth arferol (cyffredinol)

Gelwir y person sy’n gwneud yr atwrneiaeth yn rhoddwr. Gelwir y person a ddewisir i weithredu ar ei ran yn atwrnai.

Os byddwch yn gwneud atwrneiaeth, rhaid i’r atwrnai neu’r atwrneiod yr ydych wedi’u penodi weithredu er eich budd gorau yn:

• sefyllfaoedd dros dro – er enghraifft, os oes gennych salwch corfforol, os  cewch ddamwain sy'n arwain at anaf corfforol, neu os ydych dramor.
• sefyllfaoedd tymor hir – er enghraifft, rydych am gynllunio ar gyfer yr annisgwyl neu wedi cael diagnosis o ddementia a gallech golli'r galluedd meddyliol i wneud eich penderfyniadau eich hun yn y dyfodol.

Gallant:

• talu eich biliau ar eich rhan
• talu'r morgais neu'r rhent
• talu am eich gofal
• buddsoddi arian i chi
• hawlio budd-daliadau ar eich rhan
• arwyddo neu derfynu tenantiaeth rhentu i chi
• prynu a gwerthu eiddo, a
• threfnu atgyweiriadau ar gyfer eich eiddo.

Os byddwch yn gwneud ac yn cofrestru atwrneiaeth, ac nad ydych am i’ch atwrnai neu atwrneiod wneud penderfyniadau am eich materion ariannol ar unwaith, gwnewch hynny’n glir yn eich atwrneiaeth. Yn y canllaw hwn, gweler ein hadran Sut i gadw rheolaeth ar eich atwrneiaeth am ragor o wybodaeth.

Bydd y gwasanaeth ar-lein ar GOV.UK yn darparu'r ffurflenni ac yn eich arwain drwy'r brosesYn agor mewn ffenestr newydd

Y ffi gofrestru yw £82.

Rhaid llofnodi'r ffurflenni yn y drefn hon:

1. Yn gyntaf, mae angen i'r rhoddwr lofnodi.
2. Nesaf, mae ‘darparwr tystysgrif’, nad yw’n berthynas ond sydd wedi adnabod y rhoddwr am o leiaf dwy flynedd neu sy’n weithiwr proffesiynol fel meddyg teulu neu gyfreithiwr, yn cadarnhau’r penderfyniad.
3. Yn olaf, mae'r atwrnai penodedig yn llofnodi, ac mae angen tyst ar bob llofnod. Cofiwch y gall y rhan fwyaf o feddygon teulu godi tua £50 am y broses ardystio hon.

Nid yw Swyddfa’r Gwarcheidwad Cyhoeddus yn yr Alban yn darparu dogfennau safonol ar gyfer sefydlu atwrneiaeth.

Gallwch ei ysgrifennu eich hun, ond mae'r rhan fwyaf o bobl yn defnyddio cyfreithiwr. Gallwch chwilio am gyfreithiwr sy'n arbenigo yn y maes hwnYn agor mewn ffenestr newydd ar Law Society yr Alban.

Fel rhan o’r broses pŵer atwrnai, bydd angen i chi hefyd fod wedi cael cyfweliad gydag un o’r canlynol:

• cyfreithiwr sydd wedi'i gofrestru i ymarfer y gyfraith yn yr Alban
• aelod gweithredol o Faculty of Advocates
• meddyg meddygol cofrestredig yn y DU sydd â thrwydded i wneud gwaith meddygol.

Mae hyn er mwyn cadarnhau eich bod yn deall yr hyn yr ydych yn ei wneud. Yna byddant yn cwblhau tystysgrif galluedd, sy’n ffurfio rhan o’ch dogfen pŵer atwrnai.

Pan fydd wedi’i lunio, mae angen i chi (neu’ch cyfreithiwr) gofrestru eich dogfen pŵer atwrnai gyda gwefan Swyddfa’r Gwarcheidwad Cyhoeddus (yr Alban)Yn agor mewn ffenestr newydd. Y ffi gofrestru yw £85.

Nid yw’n costio dim i lunio atwrneiaeth barhaus, oni bai eich bod eisiau cymorth cyfreithiwr.

Yng Ngogledd Iwerddon, gallwch ei ddefnyddio heb ei gofrestru tra bod gennych alluedd meddyliol o hyd. Ond mae'n rhaid i chi ei gofrestru gyda'r Swyddfa Gofal a Diogelu cyn gynted ag y bydd eich galluedd meddyliol yn dechrau dirywio. Y ffi gofrestru yw £165.

Er mwyn rhoi atwrneiaeth barhaus i rywun, mae angen i chi lenwi ffurflen benodol, sydd ar gael gan gyfreithiwr neu ddogfennwr sy'n arbenigo mewn dogfennau cyfreithiol.

Sicrhewch eich bod yn defnyddio’r ffurflen ddiweddaraf a’i llenwi’n gywir, neu ni fydd yn ddilys. Gall eich cyfreithiwr eich arwain drwy'r broses hon os oes gennych un.

Unwaith y bydd y ffurflen wedi'i llenwi, rhaid i chi a thystion ei llofnodi. Mae angen i’r atwrnai neu atwrneiod ei lofnodi hefyd cyn na fyddwch yn gallu rheoli eich materion ariannol. Ni ddylai atwrneiod weithredu fel tystion i’w gilydd.

Mae'n bwysig cael y cais yn iawn y tro cyntaf, felly cymerwch ofal i ddilyn y cyfarwyddiadau. Os byddwch yn gwneud camgymeriad, efallai y bydd eich cais yn cael ei wrthod, gan arwain at oedi a ffioedd ychwanegol i wneud cais arall.

Er nad oes angen cyfreithiwr arnoch i wneud atwrneiaeth, os oes gennych anghenion cymhleth neu os ydych yn ansicr ynghylch unrhyw ran o’r broses, gallai cael cyngor proffesiynol fod yn ddefnyddiol. Ond cadwch mewn cof y gall cyfreithwyr godi ffioedd.

Dyma rai awgrymiadau allweddol i'ch helpu i wneud pethau'n iawn:

Defnyddiwch enwau llawn

Gwiriwch fod yr holl enwau, dyddiadau geni a chyfeiriadau ar eich cyfer chi a’ch atwrneiod yn gywir. Ceisiwch osgoi defnyddio blaenlythrennau na gadael unrhyw fanylion allan.

Gwiriwch eich tystion

Sicrhewch fod eich tystion yn gymwys. Er enghraifft, ni all atwrnai fod yn dyst i lofnod y rhoddwr. Gallai manylion coll neu anghywir ohirio'r broses.

Ysgrifennwch mewn inc du neu las yn unig

Os gwnewch gamgymeriad, croeswch y gwall allan yn daclus, gwnewch y cywiriad a'i lythrennu.

Rhowch gyfarwyddiadau clir

Teilwra'r atwrneiaeth i weddu i'ch anghenion. Penderfynwch pa bwerau i’w cynnwys neu eu heithrio er mwyn sicrhau eu bod yn ddefnyddiol i chi a’ch atwrneiod. Cofiwch y gall cyfarwyddiadau croes (fel mynnu gweithredoedd ‘ar y cyd ac yn unigol’ a phleidleisiau mwyafrifol) wneud yr atwrneiaeth yn annilys.

Adolygwch eich cais

Cyn ei hanfon, gofynnwch i rywun arall wirio'ch ffurflen am wallau i sicrhau bod popeth yn gywir.

Os ydych yn byw yng Nghymru a Lloegr, mae gan Swyddfa’r Gwarcheidwad Cyhoeddus ganllaw i’ch helpu i lenwi’r ffurflenni ac osgoi gwneud camgymeriadau cyffredinYn agor mewn ffenestr newydd

Os ydych yn byw yn yr Alban, darganfyddwch y rhesymau mwyaf cyffredin dros wrthodYn agor mewn ffenestr newydd ar wefan Office of Public Guardian Scotland.

Os ydych yn byw yng Nghymru neu Loegr ac yn meddwl bod y broses ymgeisio’n anodd, er enghraifft, os oes gennych anabledd dysgu neu awtistiaeth, mae Mencap yn cynnig arweiniad i’ch helpu chi a’ch gofalwr i wneud cais am atwrneiaeth arhosol.

Os ydych am i rywun ofalu am eich arian am gyfnod dros dro, gallwch roi atwrneiaeth cyffredin iddynt. Mae’n am ddim i’w sefydlu ac nid oes angen ei gofrestru gyda Swyddfa’r Gwarcheidwad Cyhoeddus. Nid oes ffurflen, ond mae angen i chi ddefnyddio'r geiriad canlynol:

• Gwneir yr Atwrneiaeth Cyffredinol hwn y diwrnod hwn o (X) gennyf fi (enw llawn y rhoddwr) o (cyfeiriad). Rwy’n penodi (enw llawn atwrnai) o (cyfeiriad) (ar y cyd) / (ar y cyd / ar y cyd ac yn unigol) i fod yn atwrnai/atwrneiod i mi yn unol ag adran 10 o Ddeddf Pwerau Atwrnai 1971.
• “Arwyddwyd gennyf fi fel gweithred, ac a draddodwyd.”

Gellir ei ddefnyddio cyn gynted ag y byddwch yn ei lofnodi. Ond byddwch yn ymwybodol mai dim ond os oes gennych alluedd meddyliol y mae’n ddilys.

Os ydych ar fudd-daliadau prawf modd penodol fel Cymhorthdal Incwm, gallwch wneud atwrneiaeth am ddim – a elwir yn eithriad.

Os na allwch ei gael am ddim, efallai y gallwch gael gostyngiad o 50% os yw’ch cyflog yn llai na £12,000.

Bydd atwrneiaeth arhosol neu barhaus yn dod i ben os:

• rydych yn penderfynu dod ag ef i ben, a bod gennych alluedd meddyliol o hyd
• rydych chi a'ch partner yn ysgaru neu'n diddymu eich partneriaeth sifil (oni bai eich bod wedi nodi bod eich cyn briod yn cadw ei awdurdod fel eich atwrnai ac yn parhau i weithredu ar eich rhan)
• mae eich atwrnai yn mynd yn fethdalwr neu'n ymrwymo i Orchymyn Rhyddhau Dyled (DRO)
• mae’r atwrnai’n penderfynu nad yw am fod yn un mwyach ac nad oes gennych atwrnai arall wedi’i enwebu
• os byddwch yn marw, neu os bydd yr atwrnai’n marw neu’n colli galluedd meddyliol ac nad oes atwrnai arall
• mae'r llys yn penodi rhywun arall i wneud penderfyniadau.

Dim ond pan fydd gennych alluedd meddyliol y gellir cofrestru atwrneiaeth. Ar ôl hynny, bydd angen i’ch anwyliaid wneud cais i’r llysoedd i gael:

• gorchymyn dirprwyaeth yng Nghymru a LloegrYn agor mewn ffenestr newydd
• gorchymyn gwarcheidiaeth yn yr AlbanYn agor mewn ffenestr newydd, neu
• rheolaeth yng Ngogledd IwerddonYn agor mewn ffenestr newydd.

Gall cyflawni hyn fod yn broses hir ac mae’n costio mwy na sefydlu atwrneiaeth. Bydd y llysoedd yn gwirio eich galluedd meddyliol yn ofalus ac ai’r person y gwnaethoch ei ddewis yw’r dewis gorau. Os ydych wedi colli galluedd, mae’n annhebygol y bydd y penderfyniad pwy sy’n gweithredu ar eich rhan yn rhywun y byddwch yn ei ddewis.

Ar ôl i chi wneud eich atwrneiaeth arhosol yn swyddogol, cadwch hi'n ddiogel nes bydd ei hangen arnoch.

Dewis man diogel i gadw eich atwrneiaeth

Gallai hyn fod yn fan diogel gartref, gyda rhywun rydych chi'n ymddiried ynddo neu gyda'ch cyfreithiwr. Gallwch wneud rhestr o'ch asedau mewn ffeil y gall eich atwrnai neu atwrneiod ei defnyddio i wneud penderfyniadau ariannol. 

Rhoi gwybod i'ch atwrneiod

Gwnewch yn siŵr eu bod yn gwybod ble mae'r atwrneiaeth yn cael ei chadw a sut i gael mynediad ati. 

Meddwl am hygyrchedd

Allwch chi a'ch atwrneiod gael mynediad hawdd at yr LPA pan fo angen? Os yw gyda'ch cyfreithiwr, a fydd yn gallu cael mynediad iddo y tu allan i oriau swyddfa? 

Gwirio am fynediad digidol

Os ydych chi'n byw yng Nghymru neu Loegr, ac wedi cofrestru atwrneiaeth ar ôl 1 Ionawr 2016, gall eich atwrneiod gael allwedd gadarnhauYn agor mewn ffenestr newydd i weld crynodeb o'r LPA ar GOV.UK.  

Cyn belled â bod gennych alluedd meddyliol o hyd, gallwch:

• newid neu ddiwygio'r hyn sydd yn eich atwrneiaeth
• ychwanegu neu ddileu'r pwerau rydych chi wedi dewis eu rhannu, neu
• newid pwy yw'r atwrneiod.

Cofrestrwch gyda'r banciau a darparwyr eraill, fel eich cwmni ynni, o flaen llaw, oherwydd gallai gymryd peth amser i gael mynediad. Gall gofynion amrywio rhwng banciau.

Mae’n bwysig cael copïau ardystiedig o’r atwrneiaeth, sydd wedi’u copïo gan rywun mewn banc neu swyddfa cyfreithiwr. Mae hyn oherwydd efallai mai dim ond hwnnw neu’r gwreiddiol y bydd rhai darparwyr yn ei gymryd, ac efallai na fyddwch mewn perygl o bostio’r ddogfen wreiddiol os mai dyma’ch unig gopi.

Gallwch hefyd sganio eich atwrneiaeth am gopi digidol, rhag ofn y bydd darparwyr yn gofyn i chi ei e-bostio atynt.

Os ydych yn byw yng Nghymru a Lloegr, mae gan Swyddfa’r Gwarcheidwad Cyhoeddus teclyn ar-leinYn agor mewn ffenestr newydd sy’n caniatáu i atwrneiod:

• cysylltu â banciau a darparwyr gofal iechyd yn haws
• gweld yr atwrneiaeth arhosol.