Beth yw’e cynlluniau Hawl i Brynu a Hawl i Gaffael?

Os ydych yn rhentu eich cartref gan y cyngor neu gymdeithas dai yn Lloegr, efallai y gallwch ei brynu gyda gostyngiad drwy'r cynllun Hawl i Brynu.

Gallai’r gostyngiad fod rhwng £16,000 a £38,000, yn dibynnu ar ble rydych chi’n byw.

Os byddwch yn gwerthu eich cartref o fewn pum mlynedd, bydd angen i chi ad-dalu rhywfaint o'r gostyngiad neu'r cyfan ohono. Efallai y bydd angen i chi rannu unrhyw elw hefyd. Mae'r swm a dalwch yn ôl yn mynd yn llai po hiraf y byddwch yn cadw'r cartref o fewn y pum mlynedd.

Darganfyddwch fwy am Eich hawl i brynu eich cartref ar GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd

Mae'r gostyngiad uchaf yn wahanol ym mhob ardal, felly gwiriwch yr hyn a gynigir lle rydych chi'n byw bob amser.

Mae swm y gostyngiad y gallwch ei gael yn dibynnu ar ba mor hir yr ydych wedi bod yn byw mewn tŷ cymdeithasol. Po hiraf y buoch yn denant, y mwyaf yw'r gostyngiad sydd ar gael, hyd at yr uchafswm a nodir uchod.

Mae lefel y gostyngiad yn wahanol ar gyfer tai a fflatiau, ond ar gyfer y ddau rydych yn gymwys ar ôl 3 blynedd o fod yn denant cyngor neu gymdeithas tai.

Darganfyddwch pa ostyngiad y gallech ei gael ar GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd

Gostyngwyd y gostyngiad Hawl i Brynu ar 21 Tachwedd 2024. Ond os gwnaethoch gais cyn  neu ar 20 Tachwedd 2024 ar neu, byddwch yn dal yn gymwys i gael y gostyngiad uchaf uwch o £102,400, neu £136,400 yn Llundain.

Os oes gennych unrhyw amheuaeth, cysylltwch â'ch landlord i wirio.

• rydych wedi bod yn denant y cyngor neu'r sector cyhoeddus am dair blynedd i gyd (nid oes rhaid iddo fod yn olynol)
• Bydd y cartref rydych chi am ei brynu yn cael ei ddefnyddio fel eich prif gartref
• dydych chi ddim yn rhannu ystafelloedd gyda phobl eraill - hynny yw, mae'r eiddo yn hunangynhwysol
• eich landlord yw'r cyngor, cymdeithas dai, ymddiriedolaeth GIG neu landlord sector cyhoeddus arall.

• Gallwch wneud cais am Hawl i Brynu gyda rhywun arall sy’n rhannu’r denantiaeth gyda chi; neu gyda hyd at dri aelod o’ch teulu os buoch yn byw gyda’ch gilydd ers o leiaf y 12 mis diwethaf.
• Os gwerthodd y cyngor eich cartref i landlord sector cyhoeddus arall tra yr oeddech yn byw yno, gall yr hawl fod gennych o hyd i’w brynu dan ‘Hawl i Brynu a Gadwyd’Yn agor mewn ffenestr newydd

• os ydych mewn perygl o gael eich troi allan, yn fethdalwr neu os oes gennych ddyledion mawr
• os yw'ch cartref wedi'i gadw ar gyfer pobl hŷn neu anabl
• pan fydd prinder tai
• os oes gennych unrhyw faterion ymddygiad gwrthgymdeithasol sydd heb ei chlirio.

Gofynnwch i'ch landlord am ffurflen Hawl i Brynu neu lawrlwythwch ffurflen Hawl i Brynu - prynu eich cartref cyngor ar GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd. Ar ôl i chi ei bostio, rhaid i'ch landlord ymateb o fewn pedair wythnos, neu wyth wythnos os ydynt wedi bod yn landlord i chi am lai na thair blynedd.

Os mai na yw'r ateb, rhaid iddynt ddweud pam, ac os mai'r ateb yw ie, byddant yn anfon cynnig atoch. Rhaid iddynt anfon cynnig atoch o fewn wyth wythnos o ddweud ie os ydych yn prynu eiddo rhydd-ddaliad, neu 12 wythnos os ydych yn prynu eiddo lesddaliad.

Gweler ein canllaw Cymhareb lesddaliad o gymharu â rhydd-ddaliad: beth yw’r gwahaniaeth?

Cysylltwch â'r Gwasanaeth Asiant Hawl i BrynuYn agor mewn ffenestr newydd am gyngor am ddim a diduedd neu i helpu gyda'r broses ymgeisio.

Bydd eich landlord yn enwi ei bris ac yn esbonio'r disgownt. Gallwch gyfrifo'r gostyngiad y gallech ei gael gan ddefnyddio'r Cyfrifiannell Hawl i BrynuYn agor mewn ffenestr newydd

Os nad ydych yn credu ei fod yn deg, gallwch ofyn am brisiad gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio annibynnol gan Gyllid a Thollau Ei FawrhydiYn agor mewn ffenestr newydd

• Bydd cynnig y landlord yn cynnwys disgrifiad o'r eiddo ac unrhyw dir, manylion unrhyw broblemau strwythurol ac amcangyfrifiad o'r tâl gwasanaeth (os oes un) am y pum mlynedd gyntaf.
• Rhaid i'r landlord ddweud wrthych a oes cyfyngiadau ar i bwy y gallwch werthu'ch cartref iddo yn hwyrach ymlaen. Gall hyn ei gwneud hi'n anoddach cael morgais.
• Mae gennych 12 wythnos i benderfynu a ddylech fynd ymlaen.

Cewch, gallwch dynnu allan o'r gwerthiant a pharhau i rentu ar unrhyw adeg.

Mae'r rhan fwyaf o brynwyr angen morgais i dalu am eu cartref.

Gallwch wneud cais am forgais gan fanc neu gymdeithas adeiladu a bydd y benthyciwr yn gwirio y gallwch fforddio talu'r ad-daliadau. Mae eich gostyngiad Hawl i Brynu yn cyfrif fel eich blaendal, felly ni fydd angen i chi ddod o hyd i arian ychwanegol ar gyfer hynny.

Gweler ein canllaw ar Prynu cartref - pa forgais alla i ei fforddio?

Cyn i chi symud ymlaen, gwnewch yn siŵr bod gennych ddigon o arian i dalu am ffioedd a chostau eraill y bydd angen i chi eu talu wrth brynu eich cartref.

Gall aelod o'r teulu eich helpu i ariannu hyn, ond rhaid i'r berchnogaeth morgais ac eiddo fod yn eich enw chi, fel y person sy'n gwneud cais am yr hawl i brynu.

Bydd angen i chi hefyd ystyried a fyddwch yn gallu cadw taliadau i fyny os bydd cyfraddau llog yn codi – felly gweler ein canllaw Deall morgeisi a chyfraddau llog.

Gall ein cyfrifiannell ad-dalu morgais eich helpu i gyfrifo beth allai gostio i chi.

Mae Hawl i Gaffael yn gynllun a gynigir yn Lloegr ar gyfer tenantiaid cymdeithasau tai nad ydynt yn gymwys i gael Hawl i Brynu.

• Mae'n rhaid eich bod wedi bod yn denant am dair blynedd ac yn prynu eich eiddo i'w ddefnyddio fel eich prif gartref.
• Ni allwch ymuno â'r cynllun os ydych mewn perygl o gael eich troi allan, yn fethdalwr neu os oes gennych unrhyw ddyledion mawr.
• Os yw eiddo i fod i gael ei ddymchwel, neu os cânt eu darparu ar gyfer yr henoed, anabl neu'r rhai sydd mewn swyddi penodol, nid ydynt yn gymwys.
• Mae gostyngiadau yn is nag o dan Hawl i Brynu ac fel arfer maent yn amrywio o £9,000 i £16,000. Ewch i GOV.UK i wirio gostyngiadau Hawl i Gaffael yn ôl lleoliadYn agor mewn ffenestr newydd

I fod yn gymwys ar gyfer y cynllun, rhaid i'ch landlord fod yn gymdeithas taiYn agor mewn ffenestr newydd neu ar y gofrestr darparwyr tai cymdeithasolYn agor mewn ffenestr newydd

Mae'n rhaid bod eich cartref wedi cael ei adeiladu gydag arian cyhoeddus neu wedi ei drosglwyddo o gyngor lleol ar ôl 1 Ebrill 1997.

• Hawl i Gaffael
• Cynlluniau’r llywodraeth ar gyfer prynwyr am y tro cyntaf a pherchnogion tai cyfredol

Dim ond ar gael i denantiaid y Weithrediaeth Tai mae’r cynllun hwn- nid yw bellach yn berthnasol i denantiaid mewn cymdeithasau tai cofrestredig.

Unwaith y byddwch wedi bod yn denant i'r Weithrediaeth Tai am bum mlynedd (neu mai eich partner neu'ch rhiant oedd y tenant cyn hynny), efallai y byddwch yn gallu prynu'ch cartref. Mae faint o ostyngiad y byddwch yn ei gael yn cynyddu sy’n ddibynnol ar ba mor hir rydych wedi byw yn yr eiddo. Ni ellir prynu rhai mathau o eiddo oherwydd eu bod yn anodd ei darganfod a bod eu hangen ar gyfer stoc tai cymdeithasol.

Y gostyngiad mwyaf sydd ar gael i denantiaid Gweithrediaeth Tai sy'n gwneud cais i brynu eu cartref yw £24,000. 20% bydd eich gostyngiad os ydych wedi byw yn yr eiddo am o leiaf pump mlynedd. Byddwch yn cael gostyngiad ychwanegol o 2% am bob blwyddyn ychwanegol, hyd at uchafswm disgownt o 60% o'r prisiad neu £24,000 (pa un bynnag yw'r isaf).