Sut i gwblhau ffurflen dreth hunanasesiad

Oes:

• os oedd eich incwm hunangyflogaeth yn uwch na £1,000 (cyn ystyried unrhywbeth gallwch hawlio rhyddhad treth arno)
• os oes eich incwm yn sgil gosod eiddo yn uwch na £2,500 (bydd angen i chi gysylltu â HMRC os oedd y swm rhwng £1,000 a £2,500)
• os enilloch fwy na £2,500 mewn incwm heb ei drethu, er enghraifft mewn arian cildwrn neu gomisiwn.
• os oedd eich incwm neu fuddsoddiadau yn £10,000 neu fwy cyn treth.
• os oes angen i chi dalu Treth ar Enillion Cyfalaf ar elw yn sgil gwerthu pethau fel cyfranddaliadau neu ail gartref.
• os ydych yn gyfarwyddwr ar gwmni (oni bai ei fod yn sefydliad di-elw, fel elusen)
• os oedd eich incwm chi, neu eich partner, dros £60,000 y flwyddyn a’ch bod yn hawlio Budd-dal Plant
• os oes gennych chi incwm o dramor sydd angen i chi dalu treth arno, neu eich bod yn byw dramor ond gydag incwm yn y DU.
• roedd cyfanswm eich incwm trethadwy dros £150,000
• os ydych yn ymddiriedolwr o ymddiriedolaeth neu gynllun pensiwn cofrestredig
• os oedd Pensiwn y Wladwriaeth yn fwy na’ch lwfans personol a dyma oedd eich unig ffynhonnell incwm
• os cawsoch P800 gan HMRC yn nodi na lwyddoch i dalu digon o dreth y llynedd.

Efallai y bydd yn rhaid i chi gwblhau asesiad i hawlio rhyddhad treth ychwanegol yn ôl os gwnaethoch ennill dros £50,270 yn y flwyddyn dreth 2024/25 a gwneud cyfraniadau pensiwn. Ond os ydych chi'n cael eich talu drwy TWE, fel arfer gallwch chi ddatrys hyn drwy ffonio CThEF yn lle hynny.

Gallwch gwblhau ffurflen dreth Hunanasesiad hefyd os dymunwch wneud Cyfraniadau Yswiriant Gwladol (NICs) Dosbarth 2. Bydd hyn yn eich helpu i fod yn gymwys am fudd-daliadau fel Pensiwn y Wladwriaeth.

Os nad ydych erioed wedi cyflwyno ffurflen dreth o’r blaen, y cam cyntaf yw cofrestru ar gyfer HunanasesiadYn agor mewn ffenestr newydd ar GOV.UK

Yn dibynnu ar sut rydych chi'n gyflogedig, mae yna wahanol ffyrdd o gofrestru.

Edrychwch ar y canllawiau cam wrth gam hyn gan CThEF i gael gwybod sut i ddechrau arni.

• HunanasesiadYn agor mewn ffenestr newydd os ydych yn hunangyflogedig
• Hunanasesiad os nad ydych yn hunangyflogedigYn agor mewn ffenestr newydd ond bod angen i chi ddatgan incwm

Os ydych mewn partneriaeth, bydd angen i chi lenwi ffurflen SA400 a chofrestru’r bartneriaeth ar gyfer HunanasesiadYn agor mewn ffenestr newydd ar GOV.UK

Wedi i chi gofrestru, anfonir eich Cyfeirnod Trethdalwr Unigryw (UTR) atoch.

Os dymunwch gyflwyno eich ffurflen Hunanasesiad ar-lein, yna bydd angen i chi sefydlu cyfrif Porth y Llywodraeth. I wneud hyn, dilynwch y cyfarwyddiadau yn y llythyr sy’n cynnwys eich UTR.

Wedi i chi sefydlu’r cyfrif fe gewch god drwy’r post i’w weithredu. Yna byddwch angen cwblhau’r gwaith o sefydlu’ch cyfrif Porth.

Os ydych chi wedi cyflwyno ffurflenni treth Hunanasesiad o’r blaen, byddwch angen eich hen UTR i gofrestru a sefydlu’r cyfrif.

Y peth gorau i’w wneud yw sicrhau y gallwch gael mynediad i’ch cyfrif Porth cyn i chi geisio cyflwyno’ch Hunanasesiad. Mae hyn yn arbed amser i chi os na fyddwch yn gallu mewngofnodi am unrhyw reswm.

Rydych yn cyflwyno ffurflenni treth ar gyfer blynyddoedd treth, nid blynyddoedd galendr. A byddwch yn gwneud hyn yn y flwyddyn ariannol ddilynol.

Er enghraifft, ar gyfer y flwyddyn dreth 2024/25 - sy’n rhedeg o 6 Ebrill 2024 i 5 Ebill 2025 - byddech:

• angen cofrestru ar gyfer Hunanasesiad erbyn 5 Hydref 2025 os nad ydych erioed wedi cyflwyno ffurflen dreth o’r blaen
• angen cyflwyno’ch ffurflen dreth erbyn hanner nos 31 Hydref 2025 os dewiswch ddychwelyd ffurflen dreth ar bapur
• angen cyflwyno’ch ffurflen dreth erbyn hanner nos 31 Ionawr 2026 os dewiswch ddychwelyd ffurflen dreth ar-lein
• yn talu’r dreth sy’n ddyledus gennych erbyn hanner nos 31 Ionawr 2026.

Os na lwyddwch chi i gyflwyno erbyn y dyddiadau cau hyn, gallech wynebu ffi gosb.

Os nad ydych erioed o’r blaen wedi cwblhau Ffurflen Dreth Hunanasesiad, gall y cyfan godi ofn arnoch. Fodd bynnag, wedi i chi ddod i ddeall y broses, mae’n gymharol hawdd - cyn belled â bod yr holl wybodaeth rydych ei hangen wrth law.

Cyn i chi gychwyn, gwnewch yn siŵr bod y rhain gennych:

• eich Cyfeirnod Trethdalwr Unigryw (UTR) deg-digid
• eich rhif Yswiriant Gwladol
• manylion eich incwm heb ei drethu o’r flwyddyn dreth, gan gynnwys incwm o waith hunangyflogedig, difidendau a llog ar gyfranddaliadau
• cofnodion o unrhyw dreuliau’n gysylltiedig â hunangyflogaeth
• unrhyw gyfraniadau i elusen neu bensiynau a allai fod yn gymwys am ostyngiad treth
• eich P60 neu gofnodion eraill sy’n dangos faint o incwm gawsoch chi rydych eisoes wedi talu treth arno.

Mae’n syniad da hefyd i ddarllen y taflenni cymorth perthnasol gan HMRC, yn enwedig ar y rhannau ychwanegol, neu’r tudalennau atodol, ynglŷn â pham yr ydych yn cwblhau ffurflen dreth Hunanasesiad.

Os ydych yn cwblhau eich ffurflen Hunanasesiad ar-lein, mae gwybodaeth ddefnyddiol ar-lein ar gael drwy glicio’r ‘?’ wrth ymyl y gwahanol flychau.

Mae dwy ran i ffurflen dreth Hunanasesiad. Y brif ran yw SA100, sy’n delio ag:

• incwm wedi’i drethu a heb ei drethu ar ffurf difidendau a llog
• cyfraniadau pensiwn
• rhoddion elusennol
• budd-daliadau, gan gynnwys Pensiwn y Wladwriaeth, Budd-dal Plant a Lwfans Person Dall.

Oes gennych chi incwm i’w ddatgan fel cyfarwyddwr cwmni, dinesydd tramor (neu breswylydd deuol), o hunangyflogaeth, eiddo, Treth Enillion ar Gyfalaf, neu o dramor? Yna bydd angen i chi hefyd gwblhau tudalen atodol.

Nid oes raid i chi gwblhau’r ffurflen dreth fer (SA200), oni bai yr anfonwyd hon atoch gan CThEF.

Cyn i ddechrau cwblhau’r SA100 neu’r tudalennau atodol, mae’n bwysig i chi ddarllen y taflenni cymorth a’r nodiadau sy’n gysylltiedig â’r adran.

Mae’r adran hon yn benodol ar gyfer

• datgan incwm trethadwy a di-dreth o log a enillwyd o gyfrifon banc a chymdeithasau adeiladu, a
• difidendau o gyfranddaliadau.

Os ydych wedi ymddeol, mae angen i chi nodi:

• swm y Pensiwn y Wladwriaeth roeddech yn gymwys i’w gael dros y flwyddyn dreth
• swm gros unrhyw lwmp swm o Bensiwn y Wladwriaeth
• swm gros unrhyw flwydd-daliadau neu lwmp swm pensiwn (ar wahan i Bensiwn y Wladwriaeth)

Os ydych yn hawlio budd-daliadau, bydd angen i chi nodi:

• y swm a gafwyd mewn Budd-dal Analluogrwydd a Lwfans Ceisio Gwaith
• y cyfanswm o fudd-daliadau trethadwy a gafwyd gan gynnwys Lwfans Profedigaeth, Lwfans Gofalwr a Budd-dal Marwolaeth Ddiwydiannol.

Nid oes angen i chi gynnwys:

• Lwfans Gweini
• Lwmp swm Taliad Cymorth Profedigaeth
• Taliad Annibyniaeth Bersonol (PIP)
• Credyd Pensiwn
• Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ag incwm
• Lwfans Mamolaeth, neu
• Pensiwn Gweddw Rhyfel.

Nid yw’r budd-daliadau hyn yn drethadwy.

Mae'r adran hon ar gyfer unrhyw incwm trethadwy arall nad yw'n gysylltiedig â llog, difidendau neu unrhyw beth ar y tudalennau atodol.

Gallwch hefyd nodi unrhyw dreuliau derbyniol sy’n gysylltiedig â’r incwm hwn ac unrhyw dreth incwm arno eisoes gennych.

Unrhyw daliadau i mewn i gynllun pensiwn cofrestredig, contract blwydd-dal, neu gynllun cyflogwr ble gwnaed didyniadau ar ôl treth.

Cyfansymiau llawn o roddion Rhodd Cymorth a wnaed i elusennau yn ystod y flwyddyn dreth. Gallwch hefyd nodi cyfansymiau ar gyfer unrhyw gyfranddaliadau, gwarantau, tir neu adeiladau a roddwyd i elusennau.

Cadarnhewch a ydych yn hawlio Lwfans Person Dall neu beidio.

Cadarnhewch a ydych chi’n ad-dalu’ch benthyciad myfyriwr neu beidio ac os felly a yw’ch cyflogwr yn didynnu’r arian.

Nid oes raid i chi gwblhau’r adran hon oni bai eich bod yn cael Budd-dal Plant ac roedd eich incwm dros £60,000.

Cwblhewch yr adran hon os yw eich incwm ar gyfer y flwyddyn dreth yn llai na’r Lwfans Personol ac rydych yn dymuno trosglwyddo rhan o’ch Lwfans Personol i’ch priod.

Oes gennych chi incwm ychwanegol i’w ddatgan o waith hunangyflogedig, eiddo, neu dreth enillion ar gyfalaf? Yna bydd angen i chi gwblhau tudalen atodol. Os ydych yn:

• hunangyflogedig, mae angen i chi gwblhau SA103
• adrodd incwm ar eiddo, cwblhewch SA105
• yn datgan enillion ar gyfalaf, cwblhewch SA108.

Yn y tudalennau hyn, bydd angen i chi adrodd ar incwm o’r ffynonellau hyn nad ydych wedi talu treth arnynt.

Cewch gyfle hefyd i ddatgan unrhyw dreuliau cymwys a ddidynnir o’ch bil treth.

Os ydych yn ennill arian drwy hunangyflogaeth, fe ofynnir i chi nodi’ch trosiant dan yr adran incwm busnes.

Dyma gyfanswm llawn yr holl incwm a gawsoch yn ystod y flwyddyn dreth cyn tynnu’r treuliau.

Os oes gennych chi fwy nag un ffynhonnell o incwm hunangyflogedig, gallwch nodi’r swm hwn ar wahan. Ond cofiwch mai’r swydd sy’n creu incwm mwyaf i chi yw’ch prif gyflogaeth.

Y gwahanol dreuliau y gallwch eu cynnwys os ydych yn hunangyflogedig yw:

• cost stoc a brynwyd i’w ailwerthu
• cost offer a ddefnyddir yn y gwaith
• cyflogau, taliadau a chostau staff eraill
• taliadau i is-gontractwyr (os ydych yn gweithio yn y diwydiant adeiladu)
• treuliau cerbydau a theithio
• costau gwaith adeiladu (gan gynnwys rhent, pŵer ac yswiriant)
• atgyweirio a chynnal a chadw adeiladau a cherbydau
• costau swyddfa (gan gynnwys cyswllt â’r rhyngrwyd, ffonau a phapur ac ati)
• costau hysbysebu a lletygarwch busnes
• llog ar fenthyciadau
• costau banc, cardiau credyd ac ariannol eraill
• costau gwaith cyfrifo, cyfreithiol a phroffesiynol eraill.

Nid oes angen i chi anfon tystiolaeth o’ch treuliau, fel derbynebau, wrth gyflwyno’ch ffurflen dreth Hunanasesiad.

Bydd angen i chi gadw cofnodion o’ch treuliau am bum mlynedd ar ôl i chi gyflwyno’ch ffurflen dreth ar gyfer y flwyddyn honno, rhag ofn y bydd HMRC yn gofyn i gael eu gweld.

Os ydych yn landlord, bydd gofyn i chi nodi’r incwm o eiddo a rentir mewn dwy adran wahanol.

Yn yr adran gyntaf, bydd angen i chi nodi cyfanswm yr incwm o’ch holl eiddo yn y DU a osodir fel eiddo gwyliau, wedi eu dodrefnu. Os oes gennych chi unrhyw eiddo yn yr Ardal Economaidd Ewropeaidd (EEA) a osodir fel eiddo gwyliau, wedi eu dodrefnu, nodwch gyfanswm ohonynt ar dudalen ar wahân.

Yn yr ail adran, nodwch gyfanswm y rhent a’r incwm o unrhyw eiddo arall.

Gelwir incwm sydd angen i chi ei ddatgan er dibenion Treth ar Enillion Cyfalaf yn ‘enillion gwario’.

Bydd angen i chi gwblhau cyfanswm ‘enillion gwario’ ar wahân ar gyfer

• eiddo preswyl
• eiddo nad yw’n breswyl, a
• chyfranddaliadau a gwarantau.

Ar ffurflen dreth Treth ar Enillion Cyfalaf, gallwch hawlio am ‘gostau derbyniol’. Mae’r rhain yn cynnwys:

• y pris a dalwyd i brynu’r ased yn y lle cyntaf
• costau unrhyw welliannau (rhaid adlewyrchu hynny yn yr ased pan gaiff ei gwerthu*)
• costau eraill wrth brynu a gwerthu’r ased - fel Treth Stamp wrth brynu eiddo.

*Mae hyn yn golygu, mae angen i'r gwelliant fod yn bresennol o hyd pan fydd yr ased yn cael ei werthu. Er enghraifft, ni allwch hawlio am garped newydd mewn tŷ os byddwch yn tynnu'r carped cyn i chi werthu'r eiddo.

Mae’n bwysig cadw cofnodion da i sicrhau nad ydych yn hawlio am yr un peth ddwywaith. Y rheswm am hyn yw efallai y byddwch chi’n hawlio treuliau fel rhan o’ch ffurflen dreth Hunanasesiad ar gyfer yr eiddo yn y blynyddoedd a fu.

Er enghraifft, os hawlioch am gynnal a chadw ar eiddo Prynu i Werthu mewn blwyddyn dreth flaenorol, ni allwch hawlio am yr un gwariant fel rhan o’ch ffurflen dreth Treth ar Enillion Cyfalaf pan ddaw hi’n amser i chi werthu’r eiddo.

Wedi i chi gyflwyno’ch ffurflen dreth Hunanasesiad, fe gewch wybod faint o dreth a chyfraniadau Yswiriant Gwladol (NICs) os ydych yn hunangyflogedig bydd angen i chi eu talu.

Y dyddiad cau ar gyfer talu yw 31 Ionawr.

Gallwch, gallwch dalu mewn rhandaliadau, ond maent yn daliadau ymlaen llaw ar eich bil treth nesaf.

Gallwch drefnu yr hyn a elwir yn gynllun talu ar gyllideb drwy eich cyfrif ar-lein a phenderfynu faint yr hoffech chi ei dalu bob wythnos neu bob mis. Gallwch hefyd ddewis rhoi’r gorau i dalu am hyd at chwe mis.

Yr unig gyfyngiad yw bod yn rhaid ichi fod wedi clirio’ch taliadau Hunanasesiad blaenorol.

Fodd bynnag, ni allwch ddefnyddio’r dull hwn i dalu bil treth blaenorol mewn rhandaliadau.

Mae amryw o ffyrdd i chi allu talu eich bil treth Hunanasesiad, ond mae’r cyfnod amser yn ddibynnol ar ba ddull a ddewiswch.

Os byddwch yn talu’n agos at y dyddiad cau, dylech ddewis un o’r opsiynau cyflymaf i sicrhau na chewch chi’ch cosbi.

Y dulliau cyflymaf i dalu yw

• bancio ar-lein neu dros y ffôn
• System Taliad Awtomatig y System Glirio (CHAPS)
• cerdyn debyd neu gredyd corfforaethol
• yn bersonol yn eich banc neu gymdeithas adeiladu.

Ond gallwch drefnu trosglwyddiad banc, Debyd Uniongyrchol neu anfon siec.

Os methwch y dyddiad cau i gofrestru, a chyflwyno eich ffurflen dreth neu dalu eich bil, fe gewch eich cosbi. O Ebrill 2025, mae’r ffi gosb yn dibynnu ar pa mor hwyr yw eich cyflwyniad a faint o dreth sy’n ddyledus gennych:

• Os ydych yn cyflwyno’ch asesiad hyd at 15 diwrnod yn hwyr, byddwth yn talu cosb gwerth 3% o’r dreth sy’n ddyledus gennych.

• Os ydych yn cyflwyno’ch asesiad hyd at 30 diwrnod yn hwyr, byddwch yn talu cosb gwerth 6% o’r dreth sy’n ddyledus gennych.

• Os ydych yn cyflwyno’ch asesiad 31 diwrnod neu’n fwy yn hwyr, byddwch yn talu’r uchod a 10% arall o’r cyfanswm sy’n ddyledus gennych. Yna, bydd angen i chi dalu ffioedd, costau a llog ychwanegol os na fydd y taliad wedi’i wneud aro l 12 mis. 

• Caiff 10% arall ei ychwanegu am bob blwyddyn arall mae eich taliad yn hwyr.

Os oes gennych chi esgus rhesymol, gallwch apelio.

Nid oes raid i chi gwblhau eich ffurflen dreth Hunanasesiad mewn un tro. Felly mae’n syniad da cychwyn arni’n gynnar a chymryd eich amser er mwyn osgoi gwneud camgymeriadau.

Cyn i chi gyflwyno’ch ffurflen yn swyddogol fe gewch gyfle i’w hadolygu a chywiro unrhyw gamgymeriadau a wnaed gennych.

Os sylweddolwch, ar ôl cyflwyno’r ffurflen, eich bod wedi gwneud camgymeriad, gallwch barhau i wneud newidiadau hyd at y dyddiad cau ffeilio y flwyddyn ganlynol. Golyga hyn, ar gyfer y ffurflen dreth a gyflwynwyd gennych erbyn 31 Ionawr 2025, gallwch wneud newidiadau hyd at 31 Ionawr 2026.

Oni bai bod eich bil treth Hunanasesiad yn llai na £1,000 neu eich bod eisoes wedi talu mwy nag 80% o’r dreth sy’n ddyledus gennych, bydd gofyn i chi wneud ‘taliadau ymlaen llaw’ tuag at eich bil treth nesaf.

Mae dwy ran i ‘daliadau ymlaen llaw’, gyda’r naill yn hanner o fil treth eich blwyddyn flaenorol, a rhaid eu talu erbyn 31 Ionawr a 31 Gorffennaf.

Os oes gennych daliad sy'n ddyledus, neu'n poeni y gallech fethu taliad yn y dyfodol, ffoniwch linell gymorth Amser i Dalu Cyllid a Thollau EMYn agor mewn ffenestr newydd ar 0300 200 3822.

I ddefnyddio'r gwasanaeth Amser i Dalu, rhaid bod gennych fil treth Hunanasesiad o £30,000 neu lai.

Rhaid i chi hefyd beidio â chael unrhyw ffurflenni treth heb eu talu a bod gydag unrhyw ddyledion neu daliadau eraill gyda Chyllid a Thollau EM.

Os nad ydych yn gymwys o dan y gofynion hyn, efallai y byddwch yn dal yn gymwys am Amser i Dalu, ond bydd angen i chi gysylltu â Chyllid a Thollau EM yn uniongyrchol.

Os na allwch fforddio talu eich bil, bydd angen i chi gysylltu â CThEF cyn gynted ag sy'n bosibl drwy ffonio 0300 200 3820. 

Bydd CThEF yn edrych:

• ar y swm sy’n ddyledus gennych
• eich incwm
• gwariant
• asedau
• cynilion a buddsoddiadau.

Byddant wedyn yn penderfynu a ddylid rhoi mwy o amser neu beidio i chi dalu.

Os na fyddwch yn talu’n brydlon, mae’n debygol y bydd rhaid i chi dalu llog a thaliadau cosb.

Efallai y cynigir mwy o amser i chi dalu neu gyfle i dalu mewn rhandaliadau.

Mae treth yn ddyled flaenoriaeth. Felly os na allwch dalu, neu os ydych yn cael trafferthion talu, eich bil treth – mae angen i chi gysylltu â CThEF.

Os na wnewch chi hynny a gwrthod talu, bydd CThEF yn cymryd camau gorfodi yn eich erbyn. Gall hyn gynnwys casglu’ch dyled yn uniongyrchol drwy:

• eich enillion
• eich cyfrif banc
• eich pensiwn, neu
• ailfeddiannu, neu drwy gwmni casglu dyledion.

Gallech wynebu achos llys hefyd, bod mewn perygl o gael eich gwneud yn fethdalwr neu gael eich gorfodi i gau eich busnes.