Beth yw Lwfans Cyflogaeth a Chymorth?

Y prif fathau o Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA) yw:

• ESA Dull Newydd
• ESA yn seiliedig ar incwm (sy'n cael ei ddisodli gan Gredyd Cynhwysol ar hyn o bryd).

Efallai gallwch wneud cais am ESA Dull Newydd os na allwch weithio neu allwch ond weithio  oriau cyfyngedig oherwydd:

• salwch neu anabledd
• bod eich Tâl Salwch Statudol (SSP) wedi dod i ben, neu
• eich bod yn hunangyflogedig ac nad ydych yn gymwys am SSP .

Gallwch hefyd wneud cais os ydych yn gofalu am blentyn sy’n dod o dan y grwpiau hyn.

I fod yn gymwys, mae angen i chi fod wedi bod yn talu neu wedi eich credydu â chyfraniadau Yswiriant Gwladol am y ddwy i dair blynedd ddiwethaf.

Mae hyn yn golygu, ar gyfer blwyddyn dreth 2025/26, bod angen i chi fod wedi bod yn ennill o leiaf £125 yr wythnos, £542 y mis neu £6,500 y flwyddyn. Ar gyfer blynyddoedd blaenorol mae'r cyfraddau ychydig yn îs.

Ni allwch wneud cais amdano os ydych eisoes yn derbyn y Premiwm Anabledd Difrifol.

Gwiriwch a ydych wedi talu digon o gyfraniadau Yswiriant Gwladol drwy ffonio CThEF ar 0300 200 3500 (neu 0300 200 3519 os oes gennych nam ar leferydd neu glyw). 

Gallwch hefyd wirio eich cofnod Yswiriant Gwladol ar-leinYn agor mewn ffenestr newydd ar GOV.UK.

Os ydych yn gymwys am ESA Dull Newydd fe’ch roddir i mewn i un o ddau grŵp ar ôl asesiad cychwynnol o’r enw Asesiad Gallu i Weithio:

• Y 'grŵp gweithgareddau sy'n gysylltiedig â gwaith' yw os ydych chi'n disgwyl dychwelyd i'r gwaith. Mae'n cael ei dalu am hyd at flwyddyn.
  • Yn yr achos hwn byddwch fel arfer yn derbyn £128.60 yr wythnos. Mae hyn yn cynnwys £92.05 yr wythnos o lwfans personol ynghyd â £36.55 ar gyfer elfen gweithgaredd sy'n gysylltiedig â gwaith.
  • Os ydych chi o dan 25 oed, mae'n £109.45 yr wythnos. Mae hyn yn cynnwys y lwfans personol o £72.90 ynghyd â £6.55 ar gyfer yr elfen gweithgaredd sy'n gysylltiedig â gwaith.
• Y 'grŵp cymorth' yw os yw eich salwch neu'ch anabledd yn golygu na allwch ddychwelyd i'r gwaith – yn yr achos hwn byddwch fel arfer yn cael £140.55 yr wythnos. Mae hyn yn cynnwys y lwfans personol o £92.05 a'r elfen gymorth o £48.50. Does dim terfyn amser.

Mae'r symiau uchod ar gyfer blwyddyn dreth 2025/26 ac maent yn drethadwy.

Os yw incwm eich cartref yn ddigon isel a bod angen cymorth ychwanegol arnoch gyda chostau tai neu fagu plant, efallai y gallwch wneud cais am Gredyd Cynhwysol ochr yn ochr ag ESA Dull Newydd.

Os ydych yn gymwys i gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth, bydd unrhyw swm o Gredyd Cynhwysol a gewch yn gostwng yr un faint .

Mantais gwneud cais am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth Dull Newydd ochr yn ochr â Chredyd Cynhwysol os ydych yn gymwys am y ddau yw y byddwch yn cael credydau Yswiriant Gwladol Dosbarth 1 wrth dderbyn ESA Dull Newydd.

Mae hyn yn berthnasol p’un a ydych yn gyflogedig neu’n hunangyflogedig. Bydd y credydau hyn yn cyfrif tuag at eich hawl i Bensiwn y Wladwriaeth yn y dyfodol – a’ch hawl i rai budd-daliadau eraill sy’n seiliedig ar gyfraniadau, megis tâl diswyddo statudol, tâl mamolaeth neu dadolaeth.

Mae hwn yn fudd-dal sy'n cael ei ddisodli gan Gredyd Cynhwysol ac ni allwch wneud cais newydd amdano.

Os ydych eisoes yn cael Premiwm Anabledd Difrifol ac yn gwneud cais newydd am fudd-daliadau salwch ac anabledd sy'n seiliedig ar brawf modd, bydd yn rhaid i chi hawlio Credyd Cynhwysol nawr. Bydd eich taliad Premiwm Anabledd Difrifol yn stopio a byddwch yn cael taliad ychwanegol yn eich Credyd Cynhwysol yn lle.

Os ydych eisoes yn cael ESA sy'n seiliedig ar incwm, anfonir llythyr atoch yn 2025 yn eich gwahodd i wneud cais am Gredyd Cynhwysol. Bydd eich llythyr yn dweud wrthych sut a phryd i wneud cais am Gredyd Cynhwysol.

Nid oes angen i chi wneud unrhyw beth nes i chi gael eich llythyr. Os oes angen unrhyw help neu gymorth arnoch, darperir manylion yn eich llythyr, neu gallwch ymweld â GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd