Pa fudd-daliadau anabledd a salwch allaf i eu hawlio?

Efallai y gallwch hawlio Tâl Salwch Statudol o £118.75 yr wythnos (2025/26) am hyd at 28 wythnos os:

• rydych yn gyflogedig ond ddim yn gallu gweithio.
• roedd eich enillion cyfartalog am y ddau fis cyn i chi roi’r gorau i weithio o leiaf £125 yr wythnos.
  

Os yw’ch Tâl Salwch Statudol wedi dod i ben, neu os nad ydych yn gymwys ar ei gyfer, (er enghraifft, oherwydd eich bod yn hunangyflogedig) efallai y gallwch gael Lwfans Cyflogaeth a Chymorth dull newydd (ESA).

Telir hyn os na allwch weithio neu ond yn gallu gweithio ychydig o oriau yn unig oherwydd salwch neu anabledd. I fod yn gymwys mae’n rhaid eich bod wedi talu cyfraniadau Yswiriant Gwladol am y dwy i dair blynedd diwethaf.

Os nad ydych yn gymwys i gael Tâl Salwch Statudol neu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth Dull Newydd efallai y gallwch wneud cais am Gredyd Cynhwysol.

Gallwch hefyd wneud cais am Gredyd Cynhwysol ochr yn ochr â Thâl Salwch Statudol neu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth Dull Newydd. Efallai y byddwch yn cael mwy o arian os ydych yn gwneud cais am y ddau, yn enwedig os ydych yn talu rhent neu os oes gennych blant i’w cynnal.

Telir Taliad Annibyniaeth Personol (PIP) os cewch anhawster wrth gwblhau tasgau dyddiol neu symud o gwmpas.

Nid yw’n destun prawf modd, sy'n golygu gallech ei gael waeth faint o incwm neu gynilion sydd gennych chi.

Er mwyn bod yn gymwys mae’n rhaid eich bod:

• rhwng 16 oed ac oedran Pensiwn y Wladwriaeth
• wedi cael yr anawsterau hyn am dri mis ac yn disgwyl iddynt barhau am o leiaf naw mis arall (oni bai bod gennych gyflwr terfynol).
  

Mae PIP yn disodli’r Lwfans Byw i’r Anabl (DLA) i oedolion. Os ydych yn gwneud cais newydd fe ofynnir i chi wneud cais am PIP. Yn Yr Alban mae PIP wedi cael ei disodli gan y Taliad Anabledd Oedolion (ADP).

Os ydych eisoes yn hawlio PIP neu DLA yn Yr Alban, bydd Social Security Scotland yn cysylltu â chi am symud i ADP pan ddaw'r amser i symud i ADP. Ni allwch hawlio ADP a PIP neu DLA ar yr un pryd. Gallwch wirio eich cymhwysedd am ADP ar wefan mygov.scotYn agor mewn ffenestr newydd

Os oes angen i chi wneud cais newydd am ADP, gallwch ddarganfod sut i wneud cais ar-lein neu dros y ffôn ar mygov.scotYn agor mewn ffenestr newydd

Gallech gael rhwng £29.20 a £187.45 yr wythnos (2025/26), yn ddibynnol ar ba mor ddifrifol mae’r cyflwr yn effeithio arnoch chi. 

Dim ond ar gyfer plant o dan 16 oed y gallwch wneud cais newydd am Lwfans Byw i’r Anabl (DLA).

Nid yw’n destun prawf modd sy’n golygu gallech ei gael waeth faint o incwm neu gynilion sydd gennych. 

Gallai’ch plentyn gael rhwng £29.20 a £187.45 yr wythnos (2025/26), yn ddibynnol ar ba mor ddifrifol mae’r cyflwr yn effeithio arnynt.

Gallech fod yn gymwys am Lwfans Gweini yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon neu’r Taliad Anabledd Oedran Pensiwn yn yr Alban os:

• ydych angen cymorth gyda gofal personol
• rydych angen goruchwyliaeth i’ch cadw’n ddiogel
• rydych yn oedran Pensiwn y Wladwriaeth neu’n hŷn ac nad ydych wedi hawlio PIP yn flaenorol.

Mae’r rhan fwyaf o bobl yn methu gwneud cais newydd am Fudd-dal Tai mwyach a bydd rhaid iddynt hawlio elfen costau tai Credyd Cynhwysol yn lle hynny. 

Os ydych wedi cyrraedd oedran Pensiwn y Wladwriaeth neu os ydych yn cael y premiwm anabledd difrifol, efallai y byddwch yn dal i allu gwneud cais newydd am Fudd-dal Tai. 

Efallai y gallech gael help tuag at daliadau llog ar eich morgais. Gelwir hyn yn Gymorth ar gyfer Llog Morgais (SMI).

Telir SMI yn uniongyrchol i’r darparwr benthyciadau 13 wythnos wedi i chi wneud cais am y tro cyntaf am y budd-dal hwn. Os ydych yn hawlio Credyd Pensiwn gallwch fod yn gymwys am SMI yn syth. 

Mae’n cael ei dalu fel benthyciad. Bydd yn rhaid i chi ei dalu’n ôl un ai pan werthwch eich tŷ, neu’n wirfoddol pan fyddwch yn gallu - er enghraifft, pan ddychwelwch i’r gwaith. 

Os ydych ar incwm isel neu mae rhywun sy’n byw gyda chi’n anabl, efallai y gallech gael cymorth gyda thaliadau Treth Cyngor neu Ardrethi. Gallech hefyd fod yn gymwys i dalu llai os oes angen eiddo mwy o faint neu wedi’i addasu oherwydd anabledd.

Os oes angen eiddo mwy o faint neu un sydd wedi'i addasu arnoch oherwydd anabledd sydd gennych chi neu rywun rydych yn byw gyda nhw, efallai y bydd gennych hawl i dalu llai o Dreth Cyngor neu Ardrethi. Yng Nghymru,  Lloegr, a’r Alban, efallai y gallwch dalu Treth Cyngor am fand is na'r eiddo rydych yn byw ynddo. Er enghraifft, os ydych yn byw mewn eiddo Band B oherwydd bod angen y lle arnoch i fynd o gwmpas yn eich cadair olwyn, efallai bydd dim ond angen i chi dalu Treth Cyngor Band A.

Yng Ngogledd Iwerddon gallwch gael gostyngiad o 25% ar eich Ardrethi os yw'ch cartref wedi'i addasu i gwrdd ag anghenion person sy’n anabl.

Gall pobl â namau meddyliol difrifol gael eu heithrio rhag talu Treth Cyngor. Os ydych yn byw ar eich pen eich hun gyda rhywun sydd wedi'i eithrio rhag talu Treth Cyngor yna byddwch yn gallu hawlio gostyngiad person sengl ar eich Treth Cyngor yng Nghymru, yr Alban a Lloegr.

Mae gan bob cyngor lleol ei gynllun Gostyngiadau’r Dreth Gyngor ei hun, felly mae’r help a gewch yn dibynnu ar ble rydych yn byw.

Cymru a Lloegr

Cysylltwch â’ch cyngor lleol i ddod o hyd i fwy am ei gynllun Gostyngiadau’r Dreth Gyngor.

Yr Alban

Cysylltwch â’ch awdurdod lleol i ddod o hyd i fwy am ei gynllun Gostyngiadau’r Dreth Gyngor.

Gogledd Iwerddon

Bydd angen i chi wneud cais am Rhyddhad Ardrethi yn lle.

Os achoswyd eich anabledd neu’ch salwch yn y gwaith, efallai y gallwch wneud cais am Fudd-dal Anabledd Anafiadau Diwydiannol

Mae’n rhaid eich bod wedi bod yn gweithio i gyflogwr neu’n cymryd rhan mewn hyfforddiant cymeradwy. Ni fyddwch yn gallu gwneud cais amdano os oeddech yn hunangyflogedig.

Mae’r swm y gallwch ei gael yn dibynnu ar ba mor ddifrifol y mae eich cyflwr yn effeithio arnoch.

Nid yw’n destun prawf modd felly fe allech ei gael waeth faint o incwm neu gynilion sydd gennych. 

Os ydych wedi cyrraedd oedran Pensiwn y Wladwriaeth byddwch yn gallu gwneud cais am Bensiwn y Wladwriaeth.

Os ydych ar incwm isel efallai y byddwch yn gallu ychwanegu ato gyda Chredyd Pensiwn.

Fodd bynnag, os ydych mewn cwpl a dim ond un ohonoch sydd dros oedran Pensiwn y Wladwriaeth, bydd yn rhaid i chi wneud cais am Gredyd Cynhwysol yn lle Credyd Pensiwn nes i'r ddau ohonoch gyrraedd oedran Pensiwn y Wladwriaeth.

Nid yw budd-daliadau sy’n eich helpu gyda’r gofal ychwanegol o fod yn sâl neu’n anabl yn destun prawf modd.  Mae’r rhain yn cynnwys Taliad Annibyniaeth Personol (PIP) a Lwfans Gweini. Mae hyn yn golygu na chânt eu heffeithio gan eich incwm a chynilion.

Mae budd-daliadau eraill fel Credyd Cynhwysol a Chredyd Pensiwn yn cael eu heffeithio gan eich incwm a chynilion – a rhai eich partner neu briod hefyd. 

Hyd yn oed os oes gennych incwm a/neu gynilion, mae’n werth gwirio’r budd-daliadau i weld beth allech fod â hawl iddo.

Os bydd ffrind neu aelod o’r teulu yn gofalu amdanoch mae cymorth ar gael iddo ef neu hi. 

Pobl sy’n cael elfen symudedd gyfradd uwch o Lwfans Byw i’r Anabl neu Daliad Annibyniaeth Personol. Gall y cynllun ddarparu car, cadair olwyn fodur neu sgwter. 

Ffoniwch Motability ar 0300 456 4566Yn agor mewn ffenestr newydd.

Mae’r cynllun Bathodyn Glas yn helpu’r rhai sydd ag anawsterau symudedd difrifol, sydd yn ei chael hi’n anodd defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus i barcio’n agos i’w cyrchfan. Mae taliadau a rheolau hawl ar gyfer y cynllun Bathodyn Glas yn amrywio ledled y DU.

Gwnewch gais ar-lein am y bathodyn glas ar GOV.UK (Opens in a new window) neu cysylltwch â’ch cyngor lleol.

Mae llawer iawn o help am ddim ar gael os nad ydych yn siŵr pa fudd-daliadau rydych yn gymwys i’w cael neu os ydych angen help i wneud cais.

Os ydych yn hawlio budd-daliadau rhaid i chi egluro eich cyflwr. Fel arall, efallai na fyddwch yn cael yr holl help y mae gennych hawl iddo. 

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Ble allaf gael help a chyngor ar fudd-daliadau?

Os na allwch reoli eich budd-daliadau eich hun, gall unigolyn neu sefydliad wneud hyn ar eich rhan.

Yr enw a roddir ar hyn yw penodai. Maent yn dod yn gyfrifol am ddelio â’ch budd-daliadau o’r Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) neu fudd-daliadau Social Security Scotland.

Os oes gennych anabledd mae sefydliadau nid-er-elw y gallwch ofyn iddynt eich helpu gyda’ch budd-daliadau fel eich eiriolwr a phenodai.

Mae presgripsiynau am ddim yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, waeth beth yw’ch oed ac amgylchiadau.

Os ydych yn byw yn Lloegr ac yn cael rhai budd-daliadau penodol neu rydych ar incwm isel, efallai y gallwch gael cymorth gyda chostau iechyd.

Mae’r rhain yn cynnwys:

• costau deintyddol
• cost gofal llygaid
  
• presgripsiynau’r GIG
  
• cael cymorth gyda chostau teithio i apwyntiadau ysbyty.